Trong hơn 10 năm khám chữa bệnh tại phòng khám Nam Y Đỗ Minh Đường, bác sĩ Long đã tiếp nhận và điều trị cho hàng nghìn trường hợp mất ngủ kéo dài. Có người chỉ mới chớm triệu chứng trong vài tuần, nhưng cũng không ít bà con rơi vào tình trạng mất ngủ mãn tính suốt nhiều năm trời.

Điều khiến tôi trăn trở nhất là hầu hết người bệnh không nhận thức đúng về bản chất của bệnh, và đa phần đều đã từng điều trị sai cách, gây ra những hệ lụy nghiêm trọng mà ban đầu không lường trước được.

Có những bệnh nhân chỉ mới 40 tuổi nhưng trí nhớ đã giảm sút, tinh thần sa sút rõ rệt. Có người lại mất ngủ dai dẳng do phụ thuộc hoàn toàn vào thuốc ngủ, không thể ngưng thuốc, không thể tự ngủ tự nhiên dù chỉ một đêm.

Chính vì vậy, trong bài viết này, tôi muốn chia sẻ lại những sai lầm phổ biến mà người mất ngủ hay mắc phải, đồng thời đưa ra định hướng điều trị đúng đắn và an toàn từ góc nhìn của một bác sĩ Y học cổ truyền.

Hiểu đúng về mất ngủ: Không chỉ là “khó ngủ”

Theo y học hiện đại, mất ngủ là tình trạng rối loạn giấc ngủ, biểu hiện qua việc:

• Khó vào giấc, mất nhiều thời gian để ngủ
• Ngủ không sâu, dễ tỉnh giấc
• Thức giấc sớm và khó ngủ lại
• Ngủ không đủ thời gian, mệt mỏi khi thức dậy
  

Nếu tình trạng này kéo dài liên tục trong hơn 1 tháng, người bệnh có nguy cơ rơi vào mất ngủ mạn tính, ảnh hưởng nặng nề đến hệ thần kinh, tim mạch, nội tiết, tâm lý và khả năng lao động, học tập.

Còn theo quan điểm Y học cổ truyền, mất ngủ là biểu hiện của sự rối loạn bên trong các tạng phủ, đặc biệt là Tâm – Can – Tỳ – Thận. Mỗi thể bệnh mất ngủ đều có một căn nguyên riêng:

• Tâm tỳ hư: hay lo nghĩ, mệt mỏi, ăn kém
• Can khí uất:  stress, cáu gắt, tức ngực, khó ngủ
• Thận âm hư: bốc hỏa, mồ hôi trộm, tim hồi hộp
• Đàm hỏa nhiễu tâm: ngủ mộng nhiều, đầu nặng, tâm phiền

Điểm chung của các thể bệnh này là sự mất điều hòa âm dương – khí huyết trong cơ thể, dẫn đến thần trí không yên, khó có giấc ngủ tự nhiên.

Những sai lầm phổ biến trong điều trị mất ngủ mà bác sĩ thường gặp

Dưới đây là những sai lầm mà bác sĩ Long thường thấy ở người bệnh mất ngủ khi đến khám tại phòng khám, đặc biệt là những trường hợp đã điều trị không thành công với nhiều phương pháp. ở nhiều nơi.

2.1. Lạm dụng thuốc an thần, thuốc ngủ

Đây là sai lầm phổ biến nhất. Rất nhiều bà con khi mất ngủ thường lựa chọn tìm đến thuốc ngủ, thuốc an thần là giải pháp đầu tiên khi có dấu hiệu mất ngủ, khó ngủ  như giải pháp nhanh gọn, vì thuốc có thể giúp “ngủ ngay” sau 15-30 phút dùng thuốc.

Tuy nhiên, thuốc ngủ chỉ là giải pháp “ép ngủ” nhân tạo, không giúp điều chỉnh cơ chế ngủ tự nhiên. Nếu dùng lâu dài sẽ gây tác dụng phụ ảnh hưởng đến sức khỏe như:

• Gây lệ thuộc, ngưng thuốc là mất ngủ trở lại
• Gây nhờn thuốc, phải tăng liều để ngủ
• Ảnh hưởng gan, thận, dạ dày, gây mệt mỏi khi thức dậy
• Tăng nguy cơ rối loạn trí nhớ, trầm cảm

Bác sĩ Long từng gặp một trường hợp bệnh nhân nữ ngoài 50 tuổi, dùng thuốc ngủ 5 năm, đến khi ngưng thì bị mất ngủ triền miên, kèm theo hồi hộp, huyết áp cao và rối loạn tiền đình nặng. Trường hợp này cần nhiều tháng điều trị để phục hồi cơ chế tự ngủ.

2.2. Ngộ nhận thực phẩm chức năng có thể thay thế điều trị

Một số bà con tìm đến thực phẩm chức năng hỗ trợ giấc ngủ như melatonin, GABA, theanine,… và nghĩ rằng có thể cải thiện giấc ngủ lâu dài.

Tuy nhiên, các sản phẩm này chỉ hỗ trợ, không điều trị tận gốc, không phù hợp với người mất ngủ lâu năm hoặc có bệnh nền.

Nhiều người tốn kém tiền bạc vào các loại thực phẩm chức năng không rõ nguồn gốc, thậm chí bị ảnh hưởng sức khỏe do sử dụng sản phẩm không phù hợp thể trạng.

2.3. Chủ quan, để bệnh kéo dài không điều trị sớm

Rất nhiều người cho rằng mất ngủ là chuyện bình thường, tự đến rồi tự khỏi. Họ chờ đợi vài tuần, vài tháng, không đi khám, không điều chỉnh lối sống, cho đến khi tình trạng chuyển nặng, dẫn đến:

• Rối loạn thần kinh thực vật
• Suy giảm trí nhớ, sa sút tinh thần
• Tăng nguy cơ bệnh tim mạch, đột quỵ

Có trường hợp bệnh nhân sau 3 năm mất ngủ mới đến khám, khi đó giấc ngủ gần như mất hoàn toàn, điều trị đòi hỏi thời gian dài và can thiệp toàn diện.

Quan điểm điều trị mất ngủ đúng đắn: Không ép ngủ – Phải điều chỉnh từ gốc

Điều quan trọng nhất trong điều trị mất ngủ là phải tìm ra nguyên nhân gốc, điều hòa tạng phủ – cân bằng âm dương – lưu thông khí huyết.

Tôi thường chia việc điều trị mất ngủ ra làm 4 mục tiêu chính:

3.1. Điều trị nguyên nhân gốc

Trong Y học cổ truyền, mất ngủ còn được gọi là thất miên, bất mị – tức là thần không yên, tâm không tĩnh, khí huyết không điều hòa. Đây không phải là bệnh riêng lẻ, mà là biểu hiện của rối loạn hoạt động toàn thân, đặc biệt ở Tâm, Can, Tỳ, Thận – các tạng phủ chủ đạo ảnh hưởng đến giấc ngủ.

Do đó việc xác định đúng thể bệnh là rất quan trọng:

• Tâm tỳ hư với biểu hiện: Người hay suy nghĩ, mệt mỏi, ăn kém, trí nhớ giảm,… Thể này thì phải bổ tâm kiện tỳ
• Thận âm hư với biểu hiện: Bốc hỏa, mồ hôi trộm, hồi hộp, mất ngủ ở người trung niên. Thể này thì phải tư âm giáng hỏa
• Can khí uất với biểu hiện: Căng thẳng, dễ cáu gắt, khó ngủ do ức chế cảm xúc,… Thể này thì phải sơ can giải uất
• Đàm nhiệt nội nhiễu với biểu hiện: Nặng đầu, ngủ mộng nhiều, ngủ dậy không tỉnh táo,… Thể này thì phải thanh nhiệt hóa đàm

Chỉ khi cơ thể được điều chỉnh đúng cơ địa, thì giấc ngủ mới trở lại một cách tự nhiên, bền vững và không tái phát.

3.2. Tái thiết lập cơ chế ngủ tự nhiên

Không cắt thuốc Tây ngay lập tức nếu bệnh nhân đang dùng, mà sẽ áp dụng nguyên tắc:

• Lấy điều dưỡng cơ thể, bồi bổ cân bằng tạng phủ là trọng tâm trong điều trị
• Khi giấc ngủ cải thiện thì giảm dần thuốc ngủ
• Củng cố bằng chế độ ăn uống, vận động, thiền – khí công – thở sâu

3.3. Cải thiện sức khỏe tổng thể

Bài thuốc tôi kê thường kết hợp các vị:

• An thần: Toan táo nhân, Viễn chí, Dạ giao đằng,…
• Bổ huyết: Đương quy, Thục địa, Long nhãn
• Bổ âm: Mạch môn, Ngũ vị tử, Kỷ tử
• Điều can – dưỡng tâm: Cúc hoa, Hoàng cầm, Bạch thược

Tất cả được gia giảm theo từng người bệnh cụ thể, sau khi tôi thăm khám, bắt mạch và xem xét kỹ triệu chứng.

3.4. Kết hợp trị liệu y học cổ truyền (Châm cứu, bấm huyệt)

Giải pháp của bác sĩ Long còn kết hợp với trị liệu chuyên sâu trong y học cổ truyền, bao gồm: Xoa bóp, châm cứu và bấm Huyệt.

Phương pháp trị liệu này nhằm mục đích tối ưu kết quả điều trị, giúp người bệnh thư giãn và hồi phục sức khỏe tốt nhất.

Một số lưu ý quan trọng trong quá trình điều trị

Ngoài thuốc, bác sĩ Long luôn hướng dẫn bệnh nhân kết hợp lối sống khoa học để hỗ trợ phục hồi giấc ngủ:

– Về chế độ sinh hoạt:

• Đi ngủ trước 23h, dậy sớm trước 7h
• Tránh sử dụng điện thoại, tivi trước khi ngủ
• Tập thở sâu, thiền hoặc khí công 15–30 phút mỗi ngày
• Ngâm chân với muối – gừng hoặc lá ngải cứu buổi tối

– Về chế độ ăn uống:

• Tăng cường thực phẩm bổ âm – dưỡng huyết: đậu đen, mè đen, hạt sen, táo đỏ, nhãn nhục
• Tránh thực phẩm cay nóng, rượu bia, cà phê
• Uống đủ nước, không ăn quá no về tối

Mất ngủ không phải là một vấn đề nhỏ. Nó là tín hiệu cảnh báo rằng cơ thể đang bị rối loạn sâu sắc bên trong. Nếu không được điều trị đúng cách, mất ngủ có thể trở thành một gánh nặng kéo dài suốt đời, ảnh hưởng đến sức khỏe, tinh thần và tuổi thọ.

Bác sĩ Long hy vọng qua bài viết này, bà con đã hiểu rõ hơn về những sai lầm nên tránh, cũng như định hướng điều trị mất ngủ theo hướng an toàn, ít tác dụng phụ, hiệu quả bền vững.

Đừng ngần ngại chia sẻ tình trạng của mình. Bác sĩ Long luôn sẵn sàng lắng nghe, chẩn đoán đúng thể bệnh và đưa ra phác đồ điều trị phù hợp cho từng người.